Thuis in laboratoria en cleanrooms
Laboratoria zijn bijzondere werkomgevingen, niet iets waar iedere bouwkundige mee overweg kan. Een laboratorium moet veilig zijn en tegelijkertijd een fijne werkomgeving. Zelf voltooide ik ooit de opleiding tot biotechnologisch laborant en werkte ik enige tijd in een onderzoekslab. Daardoor weet ik als geen ander hoe belangrijk het is dat de ruimte aan alle eisen en voorschriften voldoet. Een kleine introductie in de bouwkundige wereld van laboratoria en cleanrooms.
Laboratorium of cleanroom?
Allereerst zal ik het verschil tussen laboratoria en cleanrooms uitleggen. Laboratoria en cleanrooms hebben bouwkundige en installatietechnische overeenkomsten, maar de uitgangspunten qua gebruik en functioneel ontwerp zijn totaal tegenstrijdig. Laboratoria zijn erop gericht om de buitenwereld te beschermen tegen de in het laboratorium aanwezige media. Bij een cleanroom is er juist sprake van het tegengestelde, het creëren van een ruimte waarin er zo min mogelijk invloed van buitenaf is op proces en product.
Eisen aan het ontwerp van laboratoria
Het ontwerp van een laboratorium classificeert zich op basis van de biologische-agentiaklassen. Afhankelijk van de aard van het materiaal of organisme (biologische agentia) dat in het laboratorium aanwezig is, gelden er diverse opschalende eisen en voorschriften. De bouwkundige en installatietechnische maatregelen stemmen we daarom af op het beoogde gebruik volgens de richtlijnen van BSL (Biosafety level) of ML (microbiologische en of chemische laboratoria). Met het oog op de flexibiliteit en de aanpasbaarheid van het laboratorium of de productieruimte, zorgen we ervoor dat we de ondersteunende faciliteiten zoveel mogelijk clusteren. Het gaat dan bijvoorbeeld om de kantoor- en vergaderruimtes en de afhandeling van het product in het logistieke bedrijfsproces.
Naast alle benodigde veiligheidsmaatregelen moet een laboratorium ook een goede werkplek zijn. Dat vereist soms dat tegenstrijdige maatregelen verenigd moeten worden om te komen tot een goed en flexibel bouwkundig ontwerp. Een complexe klus, waar veel specialisme bij komt kijken. Het ontwerpen van een laboratorium is dan ook echt maatwerk.
Cleanrooms
Anders dan een laboratorium, is een cleanroom bijna altijd een productieruimte, waarbij contaminatie van het product beperkt of geheel uitgesloten moet zijn. Voor het ontwerpen van een cleanroom is het daarom belangrijk om het productproces en de daarbij behorende ISO-normeringen goed in beeld te hebben. Niet alle delen van het proces stellen namelijk dezelfde eisen aan de luchtkwaliteit. Een ander aandachtspunt bij het ontwerp is de mate waarin de verschillende oppervlakten in de ruimte schoon te houden zijn. De reinheid van een cleanroom is minstens zo belangrijk als de luchtkwaliteit.
Praktische kennis en ervaring. Dat zijn de basisvoorwaarden voor het creëren van een goed ontwerp. Een ontwerp dat aan alle eisen voldoet, voldoende flexibel is en meerwaarde heeft in het gebruik. En dat is ook gelijk het mooie aan dit vakgebied. We laten twee verschillende werelden bij elkaar komen, die van de bouw en die van het laboratorium. In mijn geval twee werelden die goed bij me passen.