Gevelrestauratie De Brinck Haarlem: een monumentale uitdaging!
De transformatie van de oude Brinkmanpassage in Haarlem, is in vele opzichten een bijzonder project. In De Brinck komt veel samen: nieuwbouw en restauratie - binnenstedelijk bouwen – vergaande digitalisering – ambachtelijk vakmanschap – logistieke uitdagingen – veiligheid – innovatie – maatwerk – plezier en trots. In vier verhalen nemen de makers van Heembouw je mee in de verschillende fasen van dit uitdagende project. Dit keer Maarten Braun, Projectmanager en Stef Kuipers, Senior Werkvoorbereider bij Heembouw Wonen, over de restauratie van de monumentale gevels en daken.
Eerste mijlpaal bereikt: monumentale gevels in oude glorie hersteld
De Grote Markt in Haarlem biedt sinds de zomer een compleet nieuwe aanblik. Weg zijn de ingepakte steigers, terug de in oude luister herstelde monumentale gevels. Nu in het najaar van 2024 de laatste monumentale gevels bij café Brinkmann zijn geschilderd, is het plaatje compleet. Een belangrijke eerste mijlpaal van de transformatie van de oude winkelpassage naar 100 appartementen is hiermee bereikt. Maarten Braun en Stef Kuiper kijken terug op een complex en in meerdere opzichten uniek traject. “Een geweldige klus”, vindt Maarten. Stef: “We hebben eer van ons werk.”
De restauratie van de beeldbepalende gevels was bepaald geen eenvoudige opgave zoals Maarten en Stef in dit verhaal met veel enthousiasme uitleggen. “We hebben er vooraf verdomd goed over nagedacht hoe we het wilden realiseren”, zegt Maarten. “Eerst hebben we alles grondig in kaart gebracht. Met drones, digitale scans, inspecties en technische opnamen is de staat van de gevels geïnventariseerd. Daaruit bleek dat een groot deel van de kozijnen ernstig aangetast was, dat het voeg- en metselwerk een schoonmaak- en herstelbeurt verdienden, dat veel ornamenten en balkonconstructies in matig tot slechte staat verkeerden en dat de leien en dakpannen eveneens betere tijden hadden gekend. Complicerende factor was dat de gevels de monumentenstatus hebben. Bij Rijks- en gemeentelijke monumenten mag je niet zomaar aan de slag, maar ben je gebonden aan allerlei eisen en restricties.”
Onze eigen timmermannen genieten van deze bijzondere klus
“In overleg met Monumentenzorg hebben we allerlei besluiten genomen over de restauratie. De bestaande kozijnen hebben we zoveel mogelijk gehandhaafd. Waar dat niet kon, hebben we gekozen voor vervanging naar oorspronkelijk detail en profilering uitgevoerd in Oregon Pine en eiken. Vervolgens hebben onze eigen mensen de oude kozijnen en sierlijsten in de werkplaats gekopieerd met dezelfde verbindingen en profileringen. Hetzelfde geldt voor de balkonconstructies. Onze timmermannen hebben genoten van deze bijzondere klus. Het is toch fantastisch dat wij dit in eigen huis kunnen doen.” Stef: “We hebben kleurenhistorica Judith Bohan in de arm genomen om kleurenonderzoek te doen. Ik geloof dat er bij de kozijnen wel 12 lagen verf zijn gevonden. Zo zijn we erin geslaagd om de historie boven tafel te krijgen. Met Hulsker Architecten en Monumentenzorg van de Gemeente Haarlem zijn vervolgens de kleuren vastgesteld. Best verrassende combinaties, maar je ziet gewoon dat het klopt.”
Stef vervolgt: “Daarnaast zijn we aan de slag gegaan met de gevels. We hebben ze technisch gereinigd, het voegwerk plaatselijk hersteld, zandstenen elementen zijn door onze mensen gesatureerd en waar nodig verstevigd. Het dak is nog een verhaal op zich. Het zink en loodwerk was aan vervanging toe en de dakpannen waren in slechte staat. De originele dakpannen zijn niet meer te vinden, dus moesten we op zoek naar een alternatief. In overleg met Monumentenzorg van de Gemeente Haarlem hebben we gezocht naar kwalitatief goede tweedehands dakpannen. Die kwamen het dichtstbij het origineel qua kleurstelling en afmeting, zijn kwalitatief goed en konden verantwoord stormvast bevestigd worden. Het was een hele zoektocht die uiteindelijk is gelukt. Het loodwerk is vervangen en aan de bovenzijde van de monumentale gevels toegevoegd om toekomstig inwateren te voorkomen. Hier hebben we samengewerkt met ambachtelijke bedrijven. Maarten: “Over al deze en nog veel meer elementen is tot op het kleinste detail overleg gevoerd met Monumentenzorg en met de architect. Het eindresultaat spreekt voor zich, dat mag er zijn!”
Gaaf om zo te werken
Het technische stuk mocht dan bijzonder zijn, de omstandigheden waren dat ook. “De locatie ligt in het hart van Haarlem, aan de Grote Markt, tegenover de eeuwenoude Grote Bavokerk. Vanuit oogpunt van logistiek en veiligheid een enorme uitdaging. De gemeente stelde bovendien speciale eisen die echt wel voor hoofdbrekens hebben gezorgd”, aldus Stef. Maarten: “De gemeente had de wens om de gevels en daken buiten het terrasseizoen te restaureren. Niet echt de meeste gunstige periode van het jaar, gezien het risico op slecht weer. Tegelijkertijd begrepen we de wens van de gemeente en hebben we met respect voor de gemaakte afspraken een oplossing gezocht. Met dak-, gevel- en oppersteigers zijn te restaureren gevels en daken ingepakt, zodat we volledig weeronafhankelijk en veilig konden werken, boven terrassen en winkelend publiek. Het was een bijzondere ervaring om te werken met de wind die om een joekel van een tent heen slaat en de regen die je hoort kletteren. En bijzonder om onder de steigers te genieten van een kop koffie of het “steigermenu” van Café Brinkmann. Boven én beneden een bijzonder sfeertje.”
Laden en lossen op één plek
Het aan- en afvoeren van materialen vroeg eveneens speciale aandacht. “Laden en lossen mocht slechts op één punt, in de Smedenstraat. Om opstoppingen en onveilige situaties te voorkomen, hebben we gewerkt met een ticketsysteem en verkeersregelaars. Vrachtwagens die laden of lossen, vragen eerst online een tijdslot aan. Vlak voordat ze de stad inreden, belden ze nog een keer met de verkeersregelaars op locatie. Als de losplaats vrij was, mocht de chauffeur doorrijden.” Lossen gebeurde met de torenkraan die op het gebouw geplaatst is en tijdens inhijsen van de materialen naar de werkplek aan de grote Markt werden verkeersregelaars ingezet voor veilig hijsen.
Huzarenstukje: complexiteit van veilig werken én veilig recreëren
“Onze opdrachtgever heeft met alle winkels en horeca de afspraak gemaakt dat ze altijd open mochten blijven, ondanks de werkzaamheden. Ook de terrassen moesten openblijven”, aldus Maarten. “Weer een hoop gepuzzel. Maar wat mooi als het dan lukt en alle partijen tevreden zijn. Voor de gehele transformatie en de bouw van de steigers en tenten hebben we een torenkraan op het dak geplaatst. Om de overlast voor de omgeving zoveel mogelijk te beperken zijn de bouwmaterialen met behulp van de kraan vanuit het transporthof aan de Smedestraat over het gebouw naar de Grote Markt getransporteerd. Verkeersregelaars hielden op zo’n moment het winkelend publiek kortstondig op veilige afstand. Ook na de restauratie zijn zo de dak-/ gevelsteigers weer verwijderd.
Om de materialen op de ingepakte steigers te krijgen is voor Grote markt 15 een speciale transportsteiger met trap en bouwlift gebouwd en zijn er verschillende plateaus gerealiseerd.” Stef: “Speciale vermelding verdient het terras van Café Brinkman. Hiervoor hebben we een speciale constructie gemaakt, compleet met crashdeck. Het terras is aangekleed, de sfeer van binnen is naar buiten gehaald compleet met verlichting en beletterde doeken en bebording om het zicht op de steigers weg te nemen. We hebben ons voortdurend aan alle veiligheids- en Arbo-eisen gehouden. Best wel een huzarenstukje!”
Afstemming en communicatie
Maarten: “Gedurende het traject waren we continu in gesprek met alle partners, de samenwerking was echt top. Het is in zo’n complex project de kunst om elke keer van micro naar macroniveau te organiseren en andersom. Je moet de details bespreken en tegelijkertijd het grote geheel niet uit het oog verliezen. Aan de andere kant moet je vanuit het grote geheel het detail plannen. Dat gaat zo eindeloos op en neer.” Stef: “Elke woensdag waren Maarten en ik op de bouwplaats aanwezig. Met de winkeliers is vanaf het begin intensief contact geweest, zowel persoonlijk via de uitvoerder, als via nieuwsbrieven en een informatieavond.” Maarten: “Heembouw laat hier een sterk staaltje zien. Niet alleen op technisch en ambachtelijk gebied, maar zeker ook organisatorisch en logistiek zetten we onszelf krachtig als transformatiespecialist op de kaart.”
Dit is het tweede verhaal uit een serie van vier: De Brinck Haarlem. Het projectteam neemt je mee in de verschillende fasen van dit uitdagende project.
